Makine parçaları üreten makineler olan CNC takım tezgahlarının dünyasında ya düşük kârlı geleneksel üretimle yetineceksiniz veya yoğun sermaye ve teknoloji kullanıp en büyük beş altı şirket arasına katılacaksınız. Ya da en mantıklısı, elinizdeki sermaye ile bu sektördeki robotik ve dijitalleşmeye yatırım yapıp üç kat kârlı bir üretime geçeceksiniz. ERSUN ERDİNÇ
2021’in ilk sekiz ayına ilişkin TÜİK verileri takım tezgahları sektöründe, önceki yılın aynı dönemi- ne göre yüzde 47,1 oranında artışla 1 milyar 60 milyon doları aşan yurt içi satışı gösteriyor. Bu dönemde takım tezgahı üretimi yüzde 31,8 artışla 553,5 milyon dolara, ihracat ise yüzde 40,6 artışla 388,3 milyon dolara çıktı. Bu 2021 ilk sekiz ayı için yaklaşık 1 milyar 225 milyon dolarlık takım tezgahı kullanımı anlamına geliyor. Büyük olasılıkla Türkiye 2021’de kendi yatırım rekorunu kırmış olacak. Rakamlar bereketi müjdeliyor gibi görünse de bir önceki dönemde Takım Tezgahları Sanayici ve İşadamları Derneği başkanlığını da yapmış olan Tezmaksan Makina Genel Müdürü Hakan Aydoğdu bir uyarıda bulunuyor ve geleceğe dikkat çekiyor.
Başlıca üreticileri Japonya, Almanya, ABD, İtalya ve Çin’in oluşturduğu küresel takım tezgahları pazarının 2020 için 80 milyar dolar civarında olduğu tahmin ediliyor.
COVID-19 salgınıyla birlikte Çin’deki fiyatlar artarken Hindistan ve Avrupa’da üretime ara verilmişti. Çin ve Hindistan’dan alımlar Türkiye gibi az adetli çok çeşit üretim yapan küçük ve orta ölçekli işletmelere kaydı. 2020’nin ilk dokuz ayına göre 2021’in aynı döneminde üretim siparişlerinde yüzde 35 artış oldu. Bu talep otomotiv başta olmak üzere savunma sanayi, beyaz eşya, kalıpçılık, havacılık ve savunma sanayilerinden geldi. Takım tezgahı siparişleri ise yüzde 100 arttı. Konteyner krizi ve navlunların artışının da katkısıyla Çin tedarik zincirinin kırıldığına ve tek alternatif olarak beliren Türkiye’nin şu anda kapasitesinin üç katı kadar sipariş aldığına dikkat çeken Aydoğdu “Ben buna yalancı bahar diyorum” diyor. Zira iki yıl sonra Çin tedarik zincirini düzeltecek ve Avrupa mecburen üretimi içeri çekmeye çalışacak. Türkiye’yi sıradan bir makine üreticisi olmaktan kurtarabilecek çözümü ise otomasyon ve dijitalleşmeye geçiş olarak görüyor Aydoğdu ve endüstriyel üretimin dijital ikiz yapısına doğru gitmekte olduğunu belirtiyor. Tarif ettiği biçim kol gücüne gerek olmayan karanlık fabrikalar, kendi kendini kodlayan ve bir ağ üzerinde çalışan takım tezgahları, otomasyon ve dijitalleşme bütünü.
Tezmaksan bu doğrultuda, üç yıl önce İstanbul Hadımköy’de robotik sistemler üretimine girişti, bu alana 2 milyon dolarlık yatırım yapmıştı. Konvansiyonel işleri bırakıp teknoloji firması olma kararı ise yedi yıl önce verilmişti. Bu kararın ardında rakiplerden ayrışma stratejisi var. Dünya CNC üretiminde kârlılık oranı yüzde 6 ve bu kilosu 6 dolar olan üretime karşılık geliyor. Türkiye’de CNC üretiminin, dünyada beş altı şirketin üretiminden oluşan yüzde 70 oranındaki ithal parçaya dayandığını ve geri kalanın ise kilosu 2 dolar olan sac işçiliğinden oluştuğunu da göz önünde bulundurmak gerekiyor. Oysa robotlu sistemlerde kâr marjı yüzde 20. Buradan çıkan üretimin kilosu 40-50 dolar civarında. Talaşlı imalat alanında dünya ortalaması her 10 bin çalışana 113 robot iken Türkiye’de sadece 30. Tezmaksan bunu yaygınlığı artırma fırsatı olarak değerlendiriyor. Aydoğdu, uzaktan çalışma modeli ve fabrikaların bir süre kapalı olmasının robotlu otomasyonların ne kadar önemli olduğunu gösterdiğine işaret ediyor. Burada da en büyük katma değer yazılım üretiminde ortaya çıkıyor. Yani Tezmaksan üretim şirketi olmaktan bilgi şirketi olmaya evrilmek üzerine kurmuş stratejisini: Tezgahları robotlaştırmak, geliştirdiği Kapasitematik gibi sistemlerle veri toplayarak verimliliği artırmak makineleri bir ağ üzerinde birleştirmek.
Makinelerin çalışma sürelerini, firelerini kısaca performanslarını ölçmek için OEE (Overall Equipment Efficiency-Toplam Ekipman Etkinliği) denen bir ölçüt var. Sanayileşmiş ülkelerde bu oran yüzde 80 civarında. Türkiye’de Kapasitematik ile ölçümler bunu yüzde 65 olarak gösterdi. Avrupa’da makinelerin yaşı 4-8 arasındayken Türkiye’de 14-18 arasında. Dolayısıyla fire oranı çok fazla. Aydoğdu bunun verimlikle aşılabileceğini söylüyor. Otomasyona geçenler yüzde 25, dijitalleşenler bir yüzde 25 daha verim artışı sağlı- yor. Konvansiyonel makinelere göre dörtte bir daha az işgücü gerektiren ve daha ucuz üretim yapan CNC takım tezgaharının ekonomik ömrü 20 yıl. Sekiz yıl amortisman ayrılıyor ama dört yıl sonra yenisi alınıyor. 90’lı yıllarda ilk makineden sonra ikinciyi alma süresi bir yıldı. Şu anda Türkiye ortalaması üç yıl. Konvansiyone makinede ise 10 yıl.
Yılda 1 milyon dolarlık ar-ge yatırımı yapan şirket bütün mobil cihazlarla uyumlu çalışan Kapasitematik ile dünyanın dört bir yanındaki makinelere anında müdahale edebiliyor. Pandemi sırasında kullanımı yüzde 40 artan Kapasitematik ile 5G’nin devreye alınmasıyla makineden makineye 0,001 saniye hızında 10 GB veri aktarmak mümkün olacak ve bin kat daha fazla mobil veri kontrol edilebilecek.
5G çerçevesinde bir sonraki adım ise yapay zeka uygulamaları olacak. Makine, yanlış bir kullanım ya da hatalı bir işlem yapıldığını anladığında inisiyatif alabilecek, sorunları belirleyip çeşitli uyarılar verilebilecek.
Şirketin yazılım alanındaki bir başka çalışması ise takım tezgahlarına kod girilerek üretim yaptırılması yerine parçanın iş resminin doğrudan makine tarafından öğrenilip işe dönüştürülmesi.
Tezmaksan’ın geleneksel tarafta yaptığı bir iş de makine kiralaması. Örneğin otomotivdeki belirli süreli proje üretimi için makine yatırımı yapmak istemeyen tedarikçiler kiralama yoluna gidiyor. Şirket bunun için 12 milyon dolarlık bir makine portföyü işletiyor. Böylece projenin sonlanması durumunda üretici makine yatırımıyla risk almamış oluyor.
Tezmaksan 2020 yılında, önceki yıla göre yüzde 50 artışla 65 milyon dolar ciro gerçekleştirmişti, 2021 için 100 milyon dolar ciro hedefliyor. Türkiye’nin pahalı enerji dışında Avrupa’yla aynı rekabet şartlarında olduğunu belirten Aydoğdu “Bizim amacımız teknoloji şirketi olmak. Makine yapmak klasik bir iş, en ucuzu- nu Çinliler yapıyor. Onların da şikayeti Vietnam. Ucuzun sonu yok…” diyor.
