EY Türkiye Vergi Bölümü, 1 Ocak 2017 tarihinde yürürlüğe girecek olan “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”u ele aldı. EY Türkiye Vergi Bölümü Ortağı Levent Atakan, yeni Kanun’a dair oluşan soru işaretleri hakkında değerlendirmelerde bulundu.
İkinci Bahar: Katılımı Zorunlu BES
Bu Kanun neden geldi?
Gelişmiş birçok ülkede tasarruf oranlarının yüksekliği göze çarpıyor.
Örneğin Çin’de yurtiçi tasarruf oranı %46 civarında iken Türkiye’de ise bu oran %15’lerde. Otomatik katılım ile amaçlanan Türkiye’de bu oranın yukarılara çekilmesi ve gönüllü bir tasarruf aracının yaratılması.
Aynı zamanda, çalışan kesimin emeklilik döneminde refah düzeyinde azalma olmaması da hedeflenmektedir. Bu kapsamda sistemde kalma devlet katkısı ve vergi avantajları ile teşvik edilmektedir.
2015 yılı sonu değerlendirme verilerine göre Türkiye’de 6 milyon BES katılımcısı var. Bu rakam 2014 verilerine oranla %19 oranında artış gösterdi. Fon büyüklüğü ise önceki yıla göre %24 artış göstererek 43 milyar TL’yi aştı. Devlet katkısının geldiği 01.01.2013 tarihinden itibaren ise sözleşme sonlandırma oranında inanılmaz bir azalış gerçekleşti. Yani yeni BES’e giren yatırımcı getirisini almak için beklemektedir.
Bu sisteme katılım zorunlu mu?
45 yaşını doldurmamış çalışanlar ile işe yeni başlayanlar için sisteme katılım zorunludur. Bunlar otomatik olarak BES planına dahil edilecekler.
Yeni sistemden ne kadar kişi etkilenecek?
Mayıs 2016 verilerine göre toplam 15 milyon civarı işçi ve memur var. Bunların arasında 45 yaşın altında olan yaklaşık 10 milyon kişi bu düzenlemeden etkilenecek. Ancak gerçek tablo, kapsama ilişkin yapılacak düzenlemelerin ardından netleşecek.
Sistemden ayrılabilir miyiz?
Sisteme sadece katılım zorunlu, ancak kişiler 2 ay içinde cayma hakkını kullanarak ödedikleri katkı payları üzerinden hiçbir kesinti yapılmadan sistemden ayrılma haklarını kullanabilecekler.
Her işveren otomatik katılım kapsamında grup emeklilik planı oluşturmak zorunda mı?
Mevcut Kanun maddesindeki hükümlere bakılırsa; evet! Ancak, Bakanlar Kurulu emeklilik planına dahil edilecek iş yerleri ile çalışanları belirlemeye yetkili. “Hangi işyerleri kapsam dışında kalacak, minimum çalışan sayısı ile ilgili bir düzenleme yapılacak mı?” gibi sorular Bakanlar Kurulu’nun yetkisi dahilinde çıkarılacak kararlar ile yanıt bulacak. Kamuoyunda belli bir çalışan sayısının altındaki (örneğin 50 kişi) işyerlerinde otomatik katılımın zorunlu tutulmayacağı yönünde bir beklenti var. Ancak bu sınırın kaç olacağını şuan için tam olarak söylemek güç.
Emeklilik planları standart mı olacak? Hangi şirket ve hangi planı seçeceğimize biz karar verebiliyor muyuz?
İşverenler Hazine Müsteşarlığı’nca uygun görülecek emeklilik şirketlerinden herhangi birinin emeklilik planını seçebilecekler. Ancak, çalışanlar seçilen bu plana otomatik olarak dahil olacaklar.
Ayrıca, Hazine Müsteşarlığı işverenin emeklilik şirketleri ile yapacağı sözleşmeleri, emeklilik planlarının kriterlerini ve katkı payının yatırıma yönlendirileceği fonları da belirlemeye yetkili. Bu hükümlerden katkı paylarının Müsteşarlık’ça belirlenecek fonlarda değerlendirilmesi zorunluluğu getirebileceği yorumunu yapmak mümkün. Emeklilik planının korunması amacıyla devlet katkısının yönlendirildiği fonlar gibi katılımcının yatırdığı katkı payları da otomatik olarak bu fonlarda değerlendirilebilir.
Cebimizden ne kadar para çıkacak?
Çalışanlardan her ay 5510 Sayılı Kanun gereği hesaplanan prime esas kazanç tutarının %3’ü oranında bireysel emeklilik katkı payı kesilecek. Örneğin 2016 yılı verileri ile bakarsak, asgari ücret alan bir kişinin maaşından kesilecek katkı payı tutarı 50 TL’yi geçmiyor, SGK tavanı üzerinde ücret alanlar için ise bu tutar 320 TL civarında olacaktır.
Paramız güvende mi?
İşverenler, ücret ödemelerini yaptıkları günü takip eden iş gününde çalışanlarından kestikleri katkı paylarını emeklilik şirketine aktarmak zorundalar. İşverenler aktarımı zamanında yapmazlar ise oluşacak parasal zarardan da kendileri sorumlu olacaklar. Ayrıca işveren bu kanundan kaynaklanan sorumluluklarını yerine getirmezse her bir ihlal için 100 TL tutarında para cezası uygulanacak.
Ayrıca, emeklilik fonlarında bulanan paralar, TAKASBANK nezdinde blokede tutulacak ve emeklilik şirketi dahil kimsenin tasarrufunda olmayacak. Fonların mal varlığı hiçbir amaçla kullanılamaz ve rehin edilemez. TAKASBANK’da her bir katılımcı adına tutulan fonlar ayrı hesaplarda takip edilir ve katılımcılar ne zaman isterlerse Emeklilik Gözetim Merkezi’nin internet sitesinde yer alan linki tıklayarak fonlarında ne kadar para olduğunu görebilirler.
Devlet katkısından kazancımız ne olacak?
Otomatik katılım sonucu Bireysel Emeklilik Sistemine aktarılacak tutarlar da diğer bireysel emeklilik sözleşmelerinde olduğu gibi %25 devlet katkısından yararlanabilecekler. Devlet katkısından yararlanmada üst sınır yine aynı olacak, en fazla yıllık brüt asgari ücretin toplam tutarının %25’i kadar devlet katkısı alınabilecek. Birden fazla emeklilik sözleşmesi varsa bu ödemeler için ödenen tutarların toplamı dikkate alınacak.
Bunun yanı sıra devlet katkısını hak etme ve ödeme koşullarına uymak kaydıyla otomatik katılım ile sisteme giriş yapanlardan cayma hakkını kullanmayanlar %25’lik devlet katkısına ek olarak tek seferde 1.000 TL tutarında devlet katkısı kazanacaklar.
Ne zaman emekli olunabilecek?
Bireysel emeklilik sisteminde en az 10 yıl süreyle kalan ve 56 yaşını doldurmuş olanlar emekli olma hakkını elde ederler.
Emekli olma koşullarını sağlamadan sistemden ayrılırsam devlet katkılarını alamayacak mıyım?
Emekli olmadan sistemden çıkışlarda devlet katkısının bir kısmı hak edilebiliyor. Devlet katkısına hak kazanma oranları ise sistemde kalınan süreye göre değişmekte.
Kalınan süre Hak edilen tutar
3 – 6 yıl sistemde kalanlar % 15
6 – 10 yıla kadar % 35
10 yıldan uzun % 60
Emekli olanlar % 100
Görüleceği üzere cayma hakkınızı kullanırsanız veya 3 yıldan önce sistemden çıkarsanız devlet katkısına hak kazanamıyorsunuz.
Cayma hakkı nedir?
Çalışanlar, emeklilik planına dahil olduklarının kendilerine bildirildiği tarihi takip eden 2 ay içinde cayma haklarını kullanarak sistemden çıkabilirler. Cayma halinde biriken tutarlar hiçbir kesinti yapılmadan çalışana iade edilir. Varsa bu sürede elde ettiği irat tutarının neti de çalışana ödenir.
10 yıl boyunca her ay ödeme yapılmak zorunda mı?
Emeklilik sözleşmesi süresi içinde katkı payı ödenmesine ara verilebilir. Vadesinde ödenmeyen katkı payının ödeme tarihini takip eden üç ay içinde, ilgili hesaba herhangi bir ödeme yapılmaması durumunda, ilgili sözleşmede ödemeye ara verildiği kabul edilir.
İlk ödemeden sonra 10 yıl boyunca katkı payı ödenmese ya da ödemeye ara verilse dahi bu sürenin sonunda 10 yıllık süre dolmuş sayılır. Bununla birlikte mevcut düzenlemede Hazine Müsteşarlığı’nın ara verme süresi ile ilgili düzenleme yetkisi var. Müsteşarlık yatırımların artırılması amacıyla ara verme süresine ilişkin bir kısıtlama getirebilir.
İş değişikliği halinde sistemden çıkmış sayılır mıyız?
Hayır. Yeni geçilecek iş yerinde bir emeklilik planı varsa çalışan birikimini ve önceki işverende sistemde geçen süresi ile birlikte yeni işverenin planına aktarabilir. Yeni işverende emeklilik planı yok ise ve talep ederse önceki işverende katılmış olduğu planda kalmaya devam edebilir. Talepte bulunulmaz ise emeklilik sözleşmesi sonlanmış olur. Çalışanın bu talebini işten ayrılmasını izleyen ayın sonuna kadar emeklilik şirketine bildirmesi gerekiyor.
Ödenen tutarlardan emeklilik şirketi kesinti yapacak mı?
Emeklilik şirketleri ödenen katkı paylarından yalnızca fon işletim gider kesintisi yapabilecekler. Bu oran ise yıllık maksimum %2. Yapılan ödemelerden yönetim gider kesintisi yapılmayacak ve giriş aidatı alınmayacak.
İşveren de katkıda bulunacak mı?
İşveren katkısı ile ilgili mevcut düzenlemede bir teşvik yok. İşverenler de isterlerse katkıda bulunabilirler ancak, mevcut bireysel emeklilik mevzuatında işveren katkısına devlet katkısı ödenmiyor.
Ancak Bakan’ın devlet katkısı ile ilgili düzenlemeleri yapma yetkisi de var. Bu kapsamda ilerleyen dönemde sistemde kalmaları artırmak amacıyla otomatik katılım sözleşmelerine has bir avantaj da sağlanabilir.
Toplu para almak yerine düzenli geri ödemeye ayrı bir teşvik!
Emekliliğe hak kazanan ve bireysel emeklilik hesabındaki birikimini almak isteyen katılımcılar, toplu para, programlı geri ödeme ya da yıllık gelir sigortası seçeneklerinden birini seçebilir veya hesabındaki tutarı belirtilen seçenekler arasında paylaştırabilirler.
Tüm birikimler en az on yıllık bir yıllık gelir sigortasına aktarılırsa %5’lik ek bir devlet katkısı daha elde edilebilecek. Üstelik bu %5’lik ek katkı toplam birikim dikkate alınarak hesaplanacak.
