12 Mayıs’taki IMF kredi dilimi ödemesi yaklaştıkça Yunanistan konusu giderek daha fazla bilinmezliğe sürükleniyor. Önce bilinen noktalara göz atalım. Bunlardan ilki, Yunanistan’ın bu borcu ödemesinin mümkün olmadığı ve yeni bir saç tıraşı veya iflas gerektiği. Her ne kadar AB “Yunanistan batık değil illikit” taklidi yapsa da ülke artık ördek gibi yürüyor. İkinci nokta ise ne AB (Almanlar) ne de Syriza ülkeyi euro’dan atacak/çıkaracak kadar kendisine güveniyor. Karşı tarafın adım atmasını bekliyor. Son olarak Yunanistan kriz ilk patlak verdiğinde euro’dan çıkmayarak hata etti ve şimdi Paul Krugman gibi ekonomistlerin de yazdığı gibi, yaptığı fedakarlıklar nedeni ile euro’dan çıkmamalı.
Sanılanın aksine “Bir ülke euro’dan çıkarılamaz” diye bir kural yok. Teknik olarak Avrupa Merkez Bankası (ECB) ELA (emergency liquidity assistance-acil likidite desteği) fasilitesini kullanarak isterse “reelde” Yunanistan’ı euro’dan çıkarabilir. Ancak bu kadar büyük bir kararın politik karar alıcılardan değil de ECB’den çıkması mümkün değil. Bu nedenle bu alternatifi de elemek durumundayız. Geriye kaldı; son haftalarda çok konuşulan ve ajansların haberine göre ECB’nin de anlaşma olmaması durumunda olabilirliğini incelediği IOU (I owe you; sana borcum var) alternatifi. Şu ana kadar tüm resmi ağızlar bu alternatifi yalanladı.
Çok eski bir uygulama olan ve yakın zamanda California’da da uygulanan bir enstrüman IOU. Teknik olarak devlet yükümlülüklerini yerine getirecek kadar euro’ya sahip olmadığında kamu çalışanları, emeklilik ücretleri, ihale ödemelerini vs basacağı IOU ile ödeyecek. Yani elinde IOU olan kişi/kurum XX miktarında euro’yu YYYY tarihinde alma hakkına sahip olacak. Ancak bu yeni bir “para” değil (zaten kanunen yasak olduğundan olmaz). Yani paranın üç ana fonksiyonu olan birim, değer ve değişim aracı unsurlarından sadece değişim fonksiyonunu taşıyor olacak. Bu durumda Yunan devleti de vergi ve diğer kalemlerden gelen euro gelirlerini (ki bir kısmı ister istemez IOU olacak) borç ödemelerinde kullanabilecek ve (teknik olabilir) “default” (temerrüde düşmek) veya euro’dan çıkmak gibi daha radikal adımlardan kaçınmış olacak.
Ancak sorun şu ki ister 1 IOU= 1 euro veya 1 IOU= 0,5 euro olsun, bu birim piyasaya çıkar çıkmaz hızlı bir şekilde devalüe olabilir. Hükümet maaş ödemesini yapsa bile bakkal, restoran veya doktorların bu birimi kabul edip etmeyeceği muallak. Şayet kabul görürse ücretler ve lokal maliyetler devalüe olmuş IOU üzerinden gelişeceğinden dış pazarlara entegre endüstriler/hizmetler rekabet gücü kazanabilir. Şayet bu sırada Yunan hükümeti faiz dışı fazla başta olmak üzere gelir hedeflerinde başarılı olursa (ki normalde faiz dışı fazlanın azalması gerek IOU’larla) güven artabilir ve IOU’nun değeri stabilize olur. Yok, ilk günden güven kaybı yaşanır ve kabul görmez ise euro’ya talep çok daha artabilir. Ancak bu sırada sermaye kontrolleri, para (euro) hareketinin engellenmesi için sınırların kapatılması ve daha önemlisi Eurosystem’in tüm Yunan bankacılık sistemine el koyması gerekiyor (aksi durumda sermaye yetersizliğinden batacaktır zaten). Daha ileri bir görüş tüm Yunan bankacılık sisteminin bir “kötü banka” haline getirilerek Avrupa Finansal İstikrar Fonu’na (EFSF) devri / sermayelendirmesi.
Yakın bir örnek California’nın iflas noktasına geldiği 2009’da Revenue Anticipation Notes (RAN) adı altında çıkardıkları IOU’lar. RAN’lar çalıştı mı? Evet. O halde IOU neden çalışmasın? Çünkü California’nın parası bitse de, eyalet temerrüde düşse de ABD mali bir birlik ve herkes bunu biliyor. Dolayısıyla dolarını alacağından en küçük bir şüphe yok. Eğer olursa, IOU uygulamasının çok ilginç gelişmeleri peşinden getireceği kesin. Enstrüman “euro’dan çıkış için” ideal olmasına rağmen “euro’da kalmak için” uygulanırsa çok başarılı olmayabilir. Ama kaçınılmaz sonu ötelemek için denenebilecek yöntemlerden bir tanesi olarak takip etmekte fayda var.
