Geçtiğimiz haftalarda Mark Faber CNBC’de endekslerde yüzde 30 düşüş beklediğini söyledi. 2013’te de söylemişti, 2012’de de söylemişti. Faber’in yeteneklerini tartışmak için yazmıyorum. Piyasanın neden umulmadık bir anda yükseldiği veya düştüğüne dair dinamikleri incelemek istiyorum. Değerlemeler çok yüksek olsa da neden önümüzde önce çok daha yüksek fiyatlar ve ardından tarihte görülmüş en büyük çöküşün gelebileceğine dair…
Keynes’in “The General Theory” kitabında bahsettiği “güzellik yarışması” kavramını herkes, eksik olarak bilir. Bilinen hali ile yarışmayı kazanacak adayı bulmak için kendi beğendiğiniz adayı değil diğerlerinin (veya jürinin) beğendiği adayı kestirebilmeniz gerekir. Borsada işlem yapan herkes şu cümleyi duymuştur: “XYZ hissesini ‘alıyorlar’” veya “Çok ciddi satışa ‘geçtiler’”. Hep bu “diğerleri” olanlar kim?
Kısa ve orta vadede sizin veya benim değerlemeler veya teknik göstergelere bakarak ne düşündüğümüz önemli değildir. Diğerlerinin ne düşündüğü önemlidir ancak diğer yatırımcılar da diğer yatırımcıların ne düşündüğüne bağlı olarak pozisyon alacaktır. Peki, “diğerlerinin” düşüncelerini kim dikte eder? İşte burada merkez bankalarının rolü ortaya çıkıyor. Daha doğrusu FED’in. Bir mantık sorusu; bir oyun teorisi bilmecesi üzerinden ifade etmeye çalışacağım.
Bir kabilenin yaşadığı bir ada var. Ada kurallarına göre şayet mavi göz rengine sahipseniz adayı şafakta derhal terk etmeniz gerekiyor. Adada ayna yok ve insanlar birbirleri ile göz renkleri hakkında konuşamazlar. Tüm insanlar mantıklı kişiler.
Kabilede 1, 2, 3 (veya 100) kişi mavi, geri kalanı da yeşil göze sahip. Renkli gözlülerin olduğu gizli bir bilgi değil. Herkes herkesin göz rengini görebiliyor (yani N-1). Ama tam sayı bilinmiyor doğal olarak. Bir gün adayı ziyaret eden ve sözüne kesin olarak güvenilen bir misyoner adada “en az bir mavi gözlü olduğunu” söyleyerek adadan ayrılır.
Misyoner aslında zaten bilinen bir bilgiyi paylaştı (ekonomik veriler herkese açık, değerlemelerin tarihi olarak ucuz veya pahalı olduğunu herkes görüyor, MACD’i al/sat verdi sinyali çok net). Ancak bu bilginin ciddi sonuçları olacak. Çünkü misyonerin bu açıklaması ile şimdi herkes herkesin (bunu N sayıda artırabilirsiniz) adada en az bir kişinin mavi gözlü olduğunu bildiğini biliyor. Daha önce de herkesin özel olarak bildiği şimdi genel bilgi oldu.
Şayet adada bir tek mavi gözlü varsa diğerlerinin yeşil gözlerine bakarak kendisinin mavi gözlü olduğunu anlar ve adayı terk eder. Şayet iki kişi varsa birbirlerini görüyorlar demektir. Bu nedenle ilk gün mavi gözlüler birbirine bakarak “herhalde misyoner onu kast etti der” ancak ilk gün kimse ayrılmayınca ikinci gün “sanırım bir mavi gözlü daha var ama herkesin gözü yeşil olduğuna göre bu kişi benim” diyerek ikisi birden adayı terk eder. Bu durum 3, 4 ve N’e kadar devam eder. Yani N gününde N sayıda insan toplu olarak adayı terk edecektir.
Misyoner FED. Bir kısmımız enflasyonun yükseldiğini ve istihdam piyasasının toparlandığını biliyoruz, bir kısmımız aksi görüşte (mavi gözlüler var). Ama birbirimizin bunu bilip bilmediğini bilmiyoruz. FED “Enflasyon yükselmiyor, balon yok ve istihdam piyasaları zayıf” diyor (mavi göz yok). Biz de veriye rağmen alışa geçiyoruz (mavi göz varsa bile kimse söyleyemeyeceğinden adayı terk etmeye gerek yok). Yellen bir gün “Enflasyon yukarı trendde/işsizlik toparladı” veya “Balon var” diyecek. Hepimiz hepimizin enflasyonun yükseldiğini bildiğini biliyor olacağız. Herkes aynı anda satışa geçecek (mavi gözlüler aynı anda adayı terk edecek). Büyük satış başlayacak ama o zamana kadar kimse adayı terk etmeyecek.
Buffet veya Soros konuştuğunda veya pozisyonlarını açıkladıklarında Soros aldığı için almıyoruz, başkaları Soros’un yaptığını yapar ve alır, alırsa da yükselir diye alıyoruz. Bizim bu nedenle alacağımızı düşünenler de alıyor. Olay bu.
