“Çin endeksinde değer kaybı İngiltere’nin GSYİH’si kadar oldu” manşetlerini görmüşsünüzdür. Bu tam olarak ne ifade ediyor? Çin hisseleri İngiltere’nin GSYİH’si kadar yükselirken bu kârlarla destekleniyor
muydu? Üretim mi artmıştı? Krediler üretken yatırımlara mı aktarılmıştı? Az bildiğiniz bir balondan ufak bir kesit paylaşarak hisse piyasalarının sildiği değerin anlamsız olduğunu vurgulamak istiyorum.
Petrol krizinin olduğu dönem ve hemen sonrasında ABD borsaları kötü günler geçirirken Körfez ülkelerinde ciddi bir para fazlası oluşmuştu. Kuveyt’te ise yöneticilerin,1976-1977 paniği nedeni ile, halka arzları çok sıkı tuttuğu bir dönemde az sayıda ve “heyecansız” bir resmi borsa seyri görülüyordu. Yatırımcılar açısından ise 1977 krizinde devlet alıma girişerek herkesi kurtardığı için spekülasyon olumsuz sonuçları olabilecek bir durum değildi.1981 yazında daha önce bir deve pazarı olarak hizmet veren bir mekanda Souk al-Manakh adlı bir OTC (tezgah üstü) borsa oluştu. Kuveyt dışı ağırlıklı Bahreyn ve BAE şirketlerinin işlem gördüğü bu borsa, cebi dolu Kuveytli yatırımcılar arasında hızla popülerleşti. Öyle ki sahur saatlerinde bile işlem yapıldığı oluyordu. Hisselerin sadece yüzde 50’si bilanço açıklıyordu, çok azı 1979-1980 öncesinde faaliyete sahipti fakat ayda yüzde 20-50 arası primler kaydediliyordu.
Bu işlemleri normal bir balondan farklı kılan para değil vadeli çek kullanılarak yapılmasıydı. Banka hesabına gerek duyulmuyordu, vade geldiğinde nasılsa para hesapta olurdu. Kültürel olarak da bir iflas tüm aileye onursuzluk getireceğinden herkesin karşısındakine güveni tamdı. Vadeli çeklerle fiyatı iki-üç katına çıkmış hisseler alınıyor, ardından bu hisseler teminat olarak kullanılarak vadeli çek vadelileri (yazım hatası yok) satın alınarak daha fazla marj elde ediliyor ve yine hisse alınıyordu. Haberin duyulması ile tüm bölge ülkeleri ve hatta Pakistan’dan yatırımcılar Kuveytli vekiller kullanarak borsaya girdi. 1981 yılında yüzde 100 ile yüzde bin prim yapan şirketlere ek olarak Gulf Company for Industrial Development 15 kat yükselmişti. Daha önce batmış bir şirket olan 100 milyon dolarlık bir emlak şirketi Gulf Medical adını alarak hastaneye dönüştürüldü ve ana hissedarlar zararlarını çıkarmak için halka arza gitti. Şirket 2 bin 600 kat talep gördü ve bir hafta boyunca Körfez ülkelerinden uçak dolusu talep gelmeye devam etti. (Çin’de Shanghai Duolun Industry Company adlı şirket adını P2P Financial Information Service Co. Ltd’ye çevirdi ve bir ayda yüzde 130 prim yaptı) . Sadece talepleri değerlendirmek için 40 Mısırlı öğretmen işe alındı, hisse birkaç ayda yüzde 800 prim yaptı. Süvariler olarak bilinen sadece sekiz spekülatörün elinde 55 milyar dolarlık vadeli çek vardı. Toplamda 29 bin çek, 93 milyar dolar aslında sadece kağıt üstünde var olan şirketlere bağlanmıştı. Sadece bir spekülatörün elinde 14 milyar marjla alınmış 14 milyar dolarlık hisse vardı. 1982 yılında günde 3,5 milyar hisse el değiştiriyordu ve piyasa değeri 5 milyardan 100 milyar dolara çıkmıştı. ABD ve Japonya’dan sonra dünyanın en büyük borsa değeri…
Taaaa ki… 1982 yılı ağustosunda bir kadın spekülatör bankaya girerek elindeki vadeli çeki bozdurmak istediğini söyledi. Karşılığı yoktu. Çekler ardı ardına geldi ama ortada nakit para karşılığı yoktu. Petrol fiyatları düşüyor ve devletin geliri de hızla azalıyordu. Yeni finans bakanı saçma değerlemelere ulaşmış borsanın kurtarılmayacağını ve spekülatörlerin İslami değerlere uygun bir şekilde cezalarını çekmesi gerektiğini söyledi. “Souk’un düşüşü o kadar dramatikti ki bir çöküş olarak bile adlandırılamaz, alıcı yoktu”. Duman dağıldığında her Kuveyt vatandaşına düşen teorik zarar 90 bin dolardı.
Kıssadan hisseye 1- Piyasa değerinin gerçek ekonomi ile karşılaştırılmasının bazen hiçbir anlamı yoktur 2- Hiçbir zaman bu kez farklı değildir 3- Balonu şişirmek için bin erkek gerekir, bir kadın patlatır.
Kaynak : Wiki, Souk al-Manakh Stock Bubble,
