Girişim sermayesi devi Weijian Shan Çinli tüketicilerin gereksinim duydukları ve istedikleri şeylere akıllı yatırımlar yaparak göz kamaştırıcı getiriler elde etti. Peki şimdiki bahsi ne? Çeşitli alanların yanı sıra tam 100 bin mandıra ineği.
Çin’le ilgili haberler halihazırda, ABD’yle olan ticaret savaşının da etkisiyle (not: Bu haber, ABD ila Çin arasında ticaretle ilgili uzlaşmadan önce yazılmıştır), uzun süreli ekonomik büyümesinin artık yavaşlamaya başladığı yönünde. Ancak Weijian Shan öteki Çin’den söz ediyor; Shan’a göre 1,4 milyar müşteriye sahip, gelişip büyüyen bir pazar gümrük vergisi kavgalarından muaf ve yatırım için de dünyanın en iyi yerlerinden biri.
Soğuk ve kasvetli bir kış akşamı, Manhattan Upper West Side’da Maison Kayser kahve dükkanında oturuyoruz. Ben bir latte ve çörek söylüyorum. Zinde bir vücuda sahip, Zen sakinliğini yansıtan Shan ise sıcak su istiyor. Shan Asya’nın en büyük girişim sermayesi kuruluşu olan PAG’ın başında ve Pekin’de fona ait, İngilizce dil eğitimi veren bir okulu işleten şirketin yönetim kurulu toplantısı için telefonda görüşmeye hazırlanıyor. “Ticaret savaşı geçmişin çekişmesi” diyor yumuşak, hafif aksanlı bir İngilizceyle. “Asıl ödül Çinli tüketiciyi kazanmak.”
Shan son yirmi yıldır bu ödülden yararlanıyor. Becerisi Çin pazarlarının sıra dışı zekaya sahip bir gözlemcisine dönüştüren, birbirine zıt üç özelliğini yansıtıyor: 35 milyar dolarlık bir varlığı yöneten başarılı bir ‘dealmaker’ (anlaşma yapıcı); ABD’de eğitim görmüş, doktora tezli bir ekonomist ve eski iş okulu akademisyeni. Şikago Üniversitesi Booth School of Business’ten emekli ekonomi profesörü Robert Aliber, Shan’ı doktora öğrenciliği zamanından tanıyor: “Çin pazarlarını ondan daha iyi tasvir edebilecek birisini tanımıyorum. İşte zaten bundan çok başarılı” diyor.
Aslında “başarılı” sözcüğü de yetersiz kalır. Shan’ın şirketi bir emlak yatırım fonunu ve kurumsal bir kredi franchise’ını yönetiyor ancak asıl etkisini doğrudan yönettiği PAG’ın 15 milyar dolarlık girişim sermayesi portföyünde görüyorsunuz. Kendisi yatırımcıları ya da getirileri hakkında konuşmak istemiyor. Ancak resmi kayıtlar ve diğer raporlar, Shan’ın müşterileri arasında büyük emekli fonları, sigorta şirketleri ve bağış fonlarının da yer aldığını gösteriyor. Girişim sermayesi yatırımcıları ise Calpers, San Francisco’nun kamu çalışanları emeklilik sistemi, Singapur ve Kuveyt’in devlet fonlarından oluşuyor. PAG aynı zamanda ABD’li girişim sermayesi devi Blackstone’u küçük ortağı olarak aldı. Girişim fonlarının getirilerini dışarıdan birileri için hesaplamak zor olsa da, Shan’ın alıp sattığı şirketlerin analizi ve mevcut portföyünün kârlılığı bu şirketlerden on yıldır ortalama yüzde 30’luk kazançlar sağladığını gösteriyor.
Bu getirilerin kökeni Çin’in kükreyen yerli ekonomisinde yer alıyor ve Shan ticari gerilimlerin bu patlamayı baskılayamayacağını düşünüyor. Shan’a göre Trump’ın vergi silahı “zaten inişte olan ihracat sektörünü özellikle olumsuz etkileyecek.” Kendisi, tüketici sektörünün ise hızla geliştiğini belirtiyor. Bu sektör kendi bildiğini okuyan bir dünya olduğundan sayısız olanak sunuyor; ABD’li ve Çinli şirketlerin Çin’de sattıkları ürünlerin büyük bir bölümü zaten Çin’de üretilmiş olanlar.
Fortune’la aylar süren sohbetleri sırasında Shan hep bu konuyu vurguladı. Bu görüşmeler Shan hep hareket halindeyken, aynı zamanda ikamet ettiği Hong Kong’ta yer alan PAG’ın merkezinde yaklaşık 10 saatlik telefon konuşmalarıyla, bir yerlerde akşam yemeğine gittiği sırada arabasını sürerken ve ABD’de eğitimine başladığı yer olan San Francisco’da dolaşırken gerçekleşti. Shan günlük bakım merkezlerinde, eş bulma sitelerinde ve devasa bir süt ineği sürüsünde nasıl devasa potnasiyeller gördüğünden söz ediyor.
SHAN PEKİN’DE BÜYÜDÜ. Babası gümrük görevlisi, annesi ise sekreterdi. Ancak Başkan Mao’nun Kültür Devrimi’ni başlattığı 1966 yılında 12 yaşındayken okul dönemi de sona erdi. Shan Out of the Gobi: My Story of China and America adlı anı kitabında o meşakkatli günlerden ve piyasa odaklı ekonominin önemini nasıl anladığından söz ediyor. Çin hükümeti 1969 yılında ergen yaştaki 16 milyon çocuğu kırsal bölgelere gönderdi. Shan’ın destinasyonu ise bir çiftçi bölüğünün içinde yer alarak İç Moğolistan’daki Gobi Çölü’ydü. Bu grubun görevi çorak arazide buğday ve mısır yetiştirmekti. Shan aynı zamanda diğer askerlere temel tıbbi tedavi uygulayan “çıplak ayaklı doktor” olarak da çalıştı. Dondurucu kış günlerinde ısınmanın tek yolu tezek yakmaktı.
Ancak en zor zamanlarda bile Shan yaptığı işlerde ustalığını ortaya koydu. Tuğla yapımı için üçlü bir ekibe seçilen Shan uzmanlaşmanın üretimi artırdığını belirledi. Böylece ekipteki her kişiye birer görev verdi: Çamur ve kumu karıştırma, bu topağı kalıplara dökme ya da tuğlaları kurutma sahasına taşıma; bu işlem de üretimi hemen hemen ikiye katladı.
Shan dünyanın bu ücra bölgesinde sürekli olarak dış dünyada neler olup bittiğine dair bilgi edinmeye çalıştı. Gizlice İngilizce Voice of America yayınlarını dinledi bir yandan da resimli sözlükten İngilizce kelimeleri öğrenmeye çalıştı. Daha sonra Çin Deng Xiaoping liderliğinde Amerika’yla bağlar kurmaya başladığında, Shan bu fırsattan yararlandı. 1980 yılında ABD’de üniversiteye gitmek için burs kazandı. Shan Stanford ve UC Berkeley yerine San Francisco Üniversitesi’ni tercih etti; bunun nedeni kısmen de, San Francisco’nun Çince adının prestijli bir anlam içermesiydi. “19. yüzyılda altın hücumuna katılan göçmenlerin adlandırmasıyla ‘Eski Altın Dağı’ anlamına geliyor” diyor. Shan MBA kazandıktan sonra 1982 yılında doktora öğrencisi olarak Berkeley’e gitti; burada danışmanları arasında sonradan FED başkanı olacak Janet Yellen de vardı; Shan’ın kitabında Yellen’in kendisi hakkındaki şu sözleri yer alıyor: “İyi bir yemeğe ve yeni bir saç kesim modeline ihtiyacı olan sevimli bir genç adam.”
Shan mezun olduktan sonra kısa bir süre Dünya Bankası’nda çalıştı ve daha sonra da Wharton School’da ders verdi. Ancak piyasa odaklı ekonomiye yönelen Çin’de bir şeyler yapma düşüncesi kendisine son derece çekici gözüküyordu. 1993 yılında Hong Kong’ta yatırım bankacısı olarak JP Morgan’da çalışmaya başladı; beş yıl sonra Newbridge Capital’e, daha sonra da girişim sermayesi fonu TPG’nin Asya’daki birimine geçti. Shan Asya’daki borç krizinini vurduğu iki bankayı canlandırmak için efsanevi yatırımcı ve iş adamı David Bonderman’la çalıştı. TPG Korea First Bank’a 500 milyon dolar ve Shenzhen Development Bank’a 150 milyon dolar yatırdı. Bankalar toparlandığında da, TPG Korea First’teki hissesini 1,65 milyar dolara, Shenzhen’deki hissesini ise 2,2 milyar dolara sattı. Bu arada, Shan başka fırsatların kokusunu çok iyi alan ve bunları ortaya çıkarabilen birisiydi. Profesör Aliber “Bana ısıtılmamış bir trenle 36 saat seyahat edip, Çin’in iç taraflarında bir fabrikayı ziyaret ettiğini anlatmıştı” diyor.
Shan 2010 yılında TPG’den ayrılıp, PAG adlı bir şirkette kendi fonunu kurmak için kısa sürede 2,5 milyar dolar topladı. Çin ve Amerikan finans dünyasının üst basamaklarındaki bağlantıları para toplamada ve anlaşmaları kotarmada benzersizdi. Ancak gözlemcilik becerileri yalnızca yeteri kadardı. Dow Jones Çin’in eski CEO’su ve şirketlere Çin’deki mevzuat konusunda yardımcı olan James McGregor Shan’la ilgili olarak “İşleri agresif bir iş adamı tavrıyla değil anlaşma yapma konusundaki uzmanlığıyla alıyor” diyor. Shan “yatırım yaptığı sektörleri analiz etmede ve ayrıntılı mekanizmalarını anlatmada muhteşem birisi.”
PAG FONU TARİHİ bir geçiş sürecinden yararlanmak için tam zamanında lanse edildi. Shan o zamandan beri “Çin’in dünyanın fabrikası olmaktan çıkıp dünyanın pazarına dönüştüğünü” söylüyor. Çin ekonomisinde son zamanlardaki yavaşlama hemen hemen bütünüyle ihracat ve imalattaki gerilemeye, bir başka ifadeyle “fabrika”ya atfedilebilir. Shan bunun büyük bir bölümünün hükümetin kredi standartlarını sıkılaştırması ve likiditenin azalmasından kaynaklandığını belirtiyor: Pekin yönetimi 2017 yılı itibariyle hantal, devlete ait sanayi kuruluşlarını küçültmek, bankacılık sistemi ve emlak piyasasındaki kredi fazlasını eritmek için radikal adımlar attı.
Aslında yavaşlamada esas rol oynayan, Çin’in uzun zamandır ihracat odaklı imalattan uzaklaşıp tüketime yönelmiş olması. Çinlilerin ücretleri artarken, aileler gelirlerinin önemli bir bölümünü sağlığa, eğlenceye, restoranlara ve tüketici ürünlerine harcıyor. Tüketim toplumuna geçiş de kural gereği büyüme oranını aşağıya çeker. Shan, “İmalatta çarpan etkisi vardır” diyor. “Yeni bir tesis kurulur ve insanlar işe alınır, daha sonra tesis başka üreticilerden malzemeler ve enerji alır ve bu üreticiler de bu durumda daha fazla insana istihdam sağlamak zorunda kalır; sonuçta bir şeyler satın almak için daha yüksek ücretler ödenir.” Oysa tüketici harcaması “dolara karşı dolardır ve daha az büyüme sağlar.”
Shan ihracat ve imalatın ticaret savaşının başlamasından çok önce gerilemeye başladığını ısrarla vurguluyor. Çin’in ihraç ettiği ürünlerin değeri 2010 yılından beri GSYİH’nin yüzde 36’sından yüzde 18’ine geriledi. Bu da ABD’nin uyguladığı gümrük vergilerinin ciddi bir etki yaratmadığını gösteriyor: ABD’ye ihracat halen Çin’in ulusal gelirinin yalnızca yüzde 4’ünü oluşturuyor; bu oran da on yıl öncesinin yaklaşık üçte biri. 2019 yılında Çin’in Amerika’ya ihracatının yaklaşık 60 milyar dolar kadar gerilemesi bekleniyor. Ancak Shan’in işaret ettiği gibi, Çin dünyanın geri kalanına çok daha fazla mal ihraç ettiğinden ABD’den dolayı meydana gelen düşüşü etkisiz kılacaktır.
İmalat gerilerken, Çin’in tüketimi ise arttı. Çin’in tüketim harcamalarındaki yüzde 10’luk büyüme ABD’deki eşdeğer rakamlardan 2,5 kat daha hızlı bir artışa denk düşüyor. Nitekim Çin’in perakende sektörü- hizmetler haricinde yalnızca tüketici ürünleri pazarı olarak tanımlanıyor-2019 yılı Ağustos ayında yıllık 6,22 trilyon değerine ulaşarak ilk kez ABD’yi geçmiş oldu.
Bununla birlikte, tüketim devriminin ticaret savaşından hiç etkilenmediği söylenemez. Shan, “psikolojik etkisi çok büyük olabilir” diyor. ABD’nin 2018 yılı ortalarında ilk gümrük vergilerini gündeme getirdiğinde, panik yaşanmış ve Çin’in hisseleri her ne kadar sonradan yükselse de, yüzde 25 oranında değer kaybetmişti.
Shan he şeye rağmen Çin’in hızla büyüyen gelirinin ticaret endişelerini gidereceğine inanıyor. Bu büyümeden en çok yararlanacak olanların başında ise bir dizi ABD’li şirket var; bunlar Çin’de her yıl 400 milyar dolarlık satış gerçekleştiriyorlar. Gümrük vergisi misillemeleri ABD’li çiftçilere ve imalatçılara zarar verirken, Çin’de Çin için üretim yapan kuruluşlara da sekte vurmuş ouyor. Üstelik bu şirketlerin sayısı çok fazla.
Tesla Çin’de yeni gelişen müşteri kitlesine hizmet sunmak için Şanghay’da dünyanın en büyük otomobil tesislerinden biri olan Gigafactory 3’ü inşa ediyor. Apple ABD’ye kıyasla Çin’de çok daha fazla iPhone kullanıcısına sahip ve GM’in de Çin’de sattığı araç sayısı eyaletinde sattıklarından çok daha fazla. Starbucks geçen yıl Çin’deki satış gelirini üç katı üzeri bir rakama çıkardı; halen bu rakam toplam satışların tahminen yüzde 20’sine denk düşüyor. Mc Donald’s 2022 yılına kadar 2 bin yeni restoran açmayı vaat ediyor. Merkezi Şanghay’da yer alan ancak tüzel varlığı Teksas’ta kayıtlı Yum China Çin’in en büyük restoranı. Kentucky Fried Chicken ve Pizza Hut markaları ülkenin başlıca hızlı servisi ve hızlı yemek yeri; Yum dükkan sayısını halihazırdaki 8 bin 900’dan 20 bine çıkarmayı planlıyor.
PEKİ SHAN KAZANCINI nereden elde ediyor? PAG ilk baştan beri tüketicilere yemek sağlayan ve büyümek için görece az sermayeye ihtiyaç duyan işlere odaklandı. İlk baştaki başarılarından bazıları Çin dışındaydı. PAG örneğin Japonya, Osaka’daki Universal Studios tema parkının büyük yatırımcısıydı. Shan Japon ekonomisinin durağan bir tablo sergilediğini belirtmekle beraber şu açıklamada bulunuyor: “Ancak parkın Çin’den ve diğer Asya ülkelerinden gelen ziyaretçi sayısındaki büyük patlama sayesinde çok iyi iş yapacağını düşündük. Ve nitekim öyle oldu.” PAG’ın ilk baştaki yatırımı 120 milyon dolardı. 2016 yılında payını 1,25 milyar dolara sattı.
Shan’ın en büyük skorlarından biri dijital müzikte oldu. Shan China müzik telif haklarını elinde tutan China Music Corp şirketinde devasa bir potansiyel gördü. Shan China Music Corp’la ilgili olarak, “Şarkıların ve müziğin telif haklarını satın almak için bir araçtı; Çin’deki tüm dijital telif haklarının yüzde 70’ini elinde tutuyordu” diyor. Sorun: O dönemde streaming platformları telif ücreti ödemiyorladı. Ancak Shan Çin’deki yasal trendlerin müzik korsanlığının önüne geçeceğini tahmin etti. PAG 2014 yılında CMC’YE 100 milyon dolar yatırım yaparak, iki popüler streaming hizmetini satın almasını sağladı. 2016 yılında ise, CMC ve teknoloji devi Tencent’in streaming platformu QQ Music’in birleşmesini sağlayarak Tencent Music Entertainment’ı yarattı. Bugün ise bu hizmetin egemen konumu dinleyici sayısını şişirerek 800 milyon aktif kullanıcıya yükseltti; telif haklarıyla ilgili sıkı düzenlemeler de devasa gelirler elde etmeleri anlamına geliyor. Tencent Music 2018 yılı sonlarında New York borsasına kote oldu; PAG’ın 100 milyon dolarlık yatırımı halihazırda 2 milyar dolar değerinde. Tencent Music’in pop müziğe meraklı patronları Shan’ı aralarına almıyorlar; Shan “Yalnızca klasik müzik dinliyorum. Cazla da ilgili değilim” diyor.
Shan’ın portföyü halen 20’yi aşkın şirketten oluşuyor; bunların çoğu PAG’ın ya yüzde 100’üne ya da kontrol hissesine sahip olduğu, borsaya açık olmayan şirketler. Çin’deki sağlık sektörü de Shan’ın ilgi alanlarından biri. “İnsanlar zenginleştikçe, benim çıplak ayaklı bir doktor olarak hiçbir zaman sunamayacağım sofistike tedavileri almak istiyorlar” diyor. PAG’ın sağlık yatırımları, kalp ve merkezi sinir sistem ilaçlarının lider konumdaki üreticisi Jilin Yinglian’ı kapsıyor.
PAG aynı zamanda daha zengin bir ülkenin dünyaya yayılan mutfak lezzetlerine de yatırım yapıyor. Bunlardan biri Kuzey Avrupalı süt ürünleri imalatçısı Food Union. Food Union yoğurt ve dondurma gibi Çin’de sofistike tatlar sayılan gıdaları ülkeye getiriyor. PAG Çin’in en büyük süt üreticisi olan China Youran Dairy’de de çoğunluk hissesine sahip. Shan, “100 bini aşkın ineği olan, Çin’deki en büyük sürülerden birine sahibiz!” diyor. Hayvanların, eskiden uğrak yeri olan İç Moğolistan’daki otlaklarda otlandıklarını söylüyor.
Ayrıca müşteri memnuniyeti işi de Shan’ın stratejisini besliyor. PAG Kentucky’de yer alan Lexmark’ın sahibi Çinli konsorsiyuma dahil; satışları ev ve ofis yazıcı pazarının Batı’dakinden çok daha hızlı büyüdüğü Çin pazarında uçuşa geçmiş bulunuyor. Shan’ın fonu aynı zamanda çöpçatanlık sitesi Zhenai’de de çoğunluk hissesine sahip. Mantar gibi hızla büyüyen site 140 milyon üyeye sahip ve 2018 yılında da yaklaşık 400 milyon dolarlık satış gerçekleştirdi. İş modelini de Çinli ebeveynlerin en büyük hedefleri üzerine oturtmuş durumda: Kızları için uygun bir damat adayı aramak; bu hizmet için bazı Çinli ebeveynler VIP üyeliğine birkaç bin dolar ödemeye hazır. Shan, “Çin’de flört çok ciddiye alınır” diyor. Bir erkek ve bir kadın Zhenai aracılığıyla online tanıştıktan sonra, kadın bir refakatçi erkek adaya eşlik eder ve çiftin ilk buluşmasına gözlemci olarak katılır. Shan, “Görevi oradaki beklentileri yönetmek” diyor.
PAG bir başka sosyal iyileştirme işine de el atmış durumda: Çin’in özel okulları. Shan “Çinli aileler çocuklarını şımartıyorlar” diyor. “Çin’deki ana okulların yüzde 60’ından fazlası özel.” Bu trende de, Chengdu’da 60 ana okulu sahibi ve 17 bin 500 çocuğun gittiği zincir Golden Apple’ı satın alarak dahil olmuş. PAG’a ait bir başka akademi olan Pekin’deki Lily English yaşları 4 ila 12 arası çocuklara okul sonrası yalnızca İngilizce dil eğitimi veriyor. Shan’a göre, eğitim küçük çaplı kazançları yeniden yatırıma dönüştürerek büyük getiriler elde edilmesini sağlayan bir iş modeli. Nitekim bu yılın ilk sekiz ayında Golden Apple’ın FAVÖK’ü yüzde 42 oranında artarak 31 milyon dolara yükseldi; kâr marjı ise yüzde 30’u aştı. Shan bazen Gobi’deki yıllarından tanıdığı arkadaşlarıyla bir araya geliyor. Her ne kadar o yıllarda vahşi doğadaki anılarından söz etseler de, Shan çocuklarının nasıl Yeni Çin’deki okullardan, eğlenceden, tıbbi hizmetlerden ve diğer olanaklardan yararlandıklarını zevkle anlatıyor.
